Wat denk jij: verloopt leren vooral volgens geplande processen, of verloopt leren veelal ook meer toevallig? In deze blogbijdrage wil ik laten zien welke rol serendipiteit (mooi woord vind ik trouwens) heeft op ons leren én ga ik in op de vraag hoe we serendipiteit bij leren kunnen benutten.

Een artikel in het blad Loopbaanvisie (oktober 2014) van Teun van Aken en Wouter Reynaert triggerde mij om na te denken over de rol van serendipiteit bij leren. Serendipiteit wil zoveel zeggen als: het vinden van iets waardevols terwijl je er niet naar op zoek bent; de ongezochte vondst. De auteurs verdedigen in het artikel in Loopbaanvisie de stelling dat serendipiteit meer invloed heeft op loopbanen dan we denken, loopbanen zijn niet zo voorspelbaar, maar hangen veelal van schijnbare toevalligheden aan elkaar.  Door onverwachte ontmoetingen of kansen rol je soms zomaar ergens in. Om een voorbeeld te noemen: een coachee van mij heeft eens een (naar later bleek) cruciaal netwerkcontact opgedaan terwijl hij op zijn vakantievlucht op Schiphol wachtte. De toevallige ontmoeting leidde tot een interessante baan.
Waarom triggerde dit artikel mij om de link te leggen naar leren? Omdat ook leren niet altijd volgens een vast proces verloopt. We leren namelijk niet alleen tijdens formele leerprocessen op school, tijdens een training of cursus. Maar we leren vooral ook informeel, overal en altijd. Enkele voorbeelden daarvan: een kind ‘leert’ dat een kop thee heet is, als hij per ongeluk tegen het glas aanstoot; tijdens het zoeken op internet stuit je ineens op een ander interessant topic dat je iets anders leert dan je zocht en tenslotte leert een nieuwe medewerker ‘in de wandelgangen’ heel veel over de eigenschappen van zijn nieuwe collega’s. Allemaal leeropbrengsten, maar niet formeel gestuurd. Deze leerprocessen vinden ’toevallig’ plaats zonder dat de lerende er bewust naar op zoek is.

Ik hoop dat zo duidelijk is dat veel van ons leren door ‘serendipiteit’, ofwel toevalligheden, plaatsvindt.  De vraag is nu, of we binnen formele leersettingen, zoals onderwijs en training, iets moeten en/of kunnen met het leren als gevolg van serendipiteit. Eerst de vraag of dit nuttig zou kunnen zijn. Ik denk van wel. Binnen de wetenschap valt dit type leren onder de term informeel leren. Onderzocht (o.a. Sanneke Bolhuis) is dat de leeropbrengst van informeel leren veel groter is dan bij formeel leren.  Ook beklijft het geleerde veel beter. Met name omdat het geleerde vaak een betere koppeling heeft met eerder geleerde ervaringen. Daarnaast leidt toevallig leren soms tot nieuwe inzichten (denk aan het Eureka-moment van Archimedes toen hij bij toeval de wet van Archimedes in bad opmerkte). Reden genoeg om serendipiteit bij leren niet van tafel te vegen.

Dan de vraag: hoe kunnen we serendipiteit benutten bij formele leerprocessen? Het stellen van te behalen leerdoelen lijkt wellicht tegenstrijdig aan serendipiteit bij leren. Ik denk dat een mix van leerdoelen en ruimte voor serendipiteit prima kan. Ik denk aan de volgende opties om serendipiteit bij leren te benutten:

– kans op leren door toevalligheden vergroten door lerenden ruimte te bieden voor interactie (zowel in de leergroep als via online communities),

– lerenden helpen bij reflecteren op alles wat ze leren (ofwel: het onbewust geleerde bewust maken),

– ruimte scheppen om dingen te proberen, of om fouten te maken,

– lerenden in aanraking brengen met verschillende visies en meningen.

Heb jij ook ideeën hoe serendipiteit bij leren kan worden benut? Ik ben benieuwd!

 

 

 

De rol van serendipiteit bij leerprocessen