Leermotivatie is bij het ontwerpen van leeractiviteiten een belangrijke factor. Hoe hoger de motivatie bij de lerende hoe hoger namelijk het leerrendement. Maar hoe kun je als ontwerper van leeractiviteiten de motivatie van de lerende beïnvloeden? In dit blog meer achtergronden over leermotivatie én een praktijkvoorbeeld van het ontwerpen van een motiverende leertaak uit het beroepsonderwijs.
Een casus uit het beroepsonderwijs
Maarten heeft zijn vmbo-diploma, sector Techniek, op zak. Omdat hij graag schilder wil worden, kiest hij een vervolgopleiding Schilder aan een ROC. Maarten kiest voor de beroepsbegeleidende leerweg (BBL). Hij gaat één dag in de week naar school voor theorie- en praktijklessen en de andere dagen loopt hij stage. Hij heeft een werkplek gevonden bij een groot onderhoudsbedrijf (erkend leerbedrijf) en gaat met veel enthousiasme aan de slag met zijn werk en opleiding.
Bij zijn stage is hij erg onder de indruk van zijn collega’s. Hoe snel die kunnen schilderen zeg! En hoe goed dat eruitziet! Dat wil hij ook kunnen. De praktijk valt nog niet mee.
Achtergrond leermotivatie: creatieve spanning, taakspanning en leerspanning
Er zijn diverse theorieën bekend over motivatie bij leren. In dit blog specifieke aandacht voor de beschrijving van motivatie door Luk Dewulf (o.a. in: Dewulf, L. (2009). Ik kies voor mijn talent. Scriptum.), omdat deze theorie goed laat zien hoe motivatie werkt bij het bereiken van een doel, zoals het doel dat Maarten heeft met het volgen van zijn schildersopleiding.
Luk Dewulf beschrijft motivatie vanuit drie begrippen: creatieve spanning, taakspanning en leerspanning.
Creatieve spanning ontstaat als er een duidelijk beeld is van een gewenste toekomst én een helder inzicht in de realiteit. Er ontstaat dan spanning die er op is gericht om visie en realiteit bij elkaar te brengen (van hier-en-nu naar daar-en-dan). In het voorbeeld van Maarten is de creatieve spanning duidelijk aanwezig. Maarten wil graag net zo goed en snel leren schilderen als zijn collega´s op zijn stageplek. De huidige situatie is echter zo dat hij dit nog niet kan. De spanning tussen zijn doel en de huidige situatie zet Maarten aan tot actie.
Taakspanning is de spanning die voortkomt uit de creatieve spanning en zorgt ervoor dat iemand aan de slag gaat met concrete taken om zijn einddoel te bereiken. In het voorbeeld van Maarten gaat het dan om alles wat Maarten te doen staat om zijn bekwaamheid als schilder te vergroten, zoals het volgen van de lesdagen, meelopen met collega´s en kleine werkzaamheden zelf uitvoeren.
Leerspanning ontstaat als gevolg van hoge creatieve en taakspanning. Deze spanning is erop gericht meer te weten te komen of te kunnen. Bij Maarten gaat het dan om meer inzicht krijgen in de eigenschappen van verschillende verven, de verschillende technieken die er zijn etc.
De onderlinge samenhang tussen de drie begrippen staat in onderstaande figuur weergegeven:
Uit de figuur blijkt het grote belang van creatieve spanning. Indien een lerende geen creatieve spanning meer ervaart (omdat het doel is bereikt, of omdat het doel niet langer aantrekkelijk is), valt de taak- en leerspanning abrupt weg. Ook bij Maarten zal de taak- en leerspanning wegvallen als Maarten geen creatieve spanning (meer) ervaart bij zijn doel om een goede schilder te worden. Hiervoor kunnen verschillende oorzaken zijn. Bijvoorbeeld omdat hij liever een ander beroep wil uitoefenen (belang van goede studiekeuze voor leermotivatie), omdat hij de relatie tussen de (leer-)taken die hij moet uitvoeren en zijn einddoel niet (meer) ziet of omdat hij het zicht kwijt raakt op het einddoel.
Als ontwerper en docent kun je een rol spelen bij het in stand houden van de diverse soorten spanning, waardoor de motivatie hoog blijft.
Vertaling theorie naar motiverende leertaak
Hoe kan de theorie over motivatie van Luk Dewulf een ontwerper helpen om een motiverende leertaak te ontwerpen?
Een ontwerper van een beroepsopleiding, zoals de schildersopleiding, moet zorgen dat de creatieve spanning als ‘motor van de motivatie’ hoog blijft. Als de creatieve spanning hoog blijft, zo hebben we gezien, zal de taak- en leerspanning (die zorgen voor het leerproces) als vanzelf hoog zijn. De creatieve spanning voor leerlingen aan een beroepsopleiding ligt vaak in het uiteindelijk uit te voeren beroep. Bijvoorbeeld omdat de handelingen uit het beroep de leerling aanspreken, of de status die dit beroep geeft.
Voor een ontwerper van een leertaak ligt er dus een kans om de motivatie te verhogen door aan te sluiten bij het uiteindelijke beroep en zo de creatieve spanning hoog te houden. Dat klinkt misschien logisch, maar bij veel bestaand leermateriaal ontbreekt deze koppeling vaak.
Tips voor ontwerpen motiverende leertaak die creatieve spanning oproept
Drie tips voor ontwerpers van beroepsopleidingen:
- Start het ontwerpen van de leertaak vanuit het beroep en bedenk: wat is de relatie tussen het te bereiken leerdoel en het beroep, ofwel: waarom is het belangrijk dat iemand dit leert? Voorbeeld schildersopleiding: een leerdoel gericht op het leren kennen van de eigenschappen van diverse laksoorten is belangrijk omdat een leerling in de praktijk een goed onderbouwde keuze moet kunnen maken voor een bepaald type verf.
- Zorg dat uw leertaak aanwijzingen bevat waaruit de relatie met de beroepspraktijk duidelijk wordt, zodat de lerende het nut begrijpt. Voorbeeld schildersopleiding: leg bij de inleiding van een module of les bijvoorbeeld uit dat kennis van eigenschappen van diverse laksoorten van belang is om een goede keuze te kunnen maken bij het schilderen.
- Hang de leertaak zoveel mogelijk op aan herkenbare stappen uit de beroepspraktijk, zodat de leertaak toepassingsgericht wordt. Voorbeeld schildersopleiding: neem in de leertaak over eigenschappen van laksoorten bijvoorbeeld casussen op waarin u diverse ondergronden bij concrete gebouwen en projecten typeert en vraag leerlingen aan de hand van bronnenboeken met eigenschappen op zoek te gaan naar een geschikte laksoort voor de ondergronden uit de casus. Doordat leerlingen hun keuze moeten onderbouwen, komen ze vanzelf in aanraking met de eigenschappen van de lakken.
Reageren op mijn visie en tips om motiverende leertaken te ontwerpen? Geef dan een reactie onder dit blog, of neem contact met mij op om hierover door te praten: a.vanderhulst@affecto.nl of 06-14266266 .